Rodzaje umów

Rozpoczynając pracę, warto wiedzieć, jaką umowę podpisujesz. Z tekstu dowiesz się, jakie są rodzaje umów, czym się różnią oraz która z nich jest dla Ciebie najkorzystniejsza.

Zasadniczo, umowy można podzielić na dwie grupy: te, które zostały zawarte w oparciu o kodeks pracy (umowa o pracę i jej poszczególne rodzaje) oraz zawarte na podstawie kodeksu cywilnego (umowa zlecenie i umowa o dzieło).

Czym jest stosunek pracy?

Stosunek pracy to- najprościej ujmując- więź prawna pomiędzy pracodawcą, a pracownikiem. Dlaczego o nim wspominam? Jeśli zobowiązujesz się świadczyć pracę na rzecz pracodawcy (pod jego kierownictwem, we wskazanym przez niego miejscu i czasie), a on zobowiązuje się wypłacać Tobie określone wynagrodzenie, zachodzi między Wami stosunek pracy. Oznacza to tyle, że Twoje prawa i obowiązki reguluje kodeks pracy. Niestety, w rzeczywistości bardzo często zdarza się, że pracodawcy, tnąc koszty (i żerując na Twojej potrzebie zaspokojenia podstawowych potrzeb) oferują Ci tzw. umowy śmieciowe.

Która umowa jest dla Ciebie najlepsza?

Zdecydowanie umowa o pracę. W przeciwieństwie do umów cywilnoprawnych, gwarantuje Ci pełny zakres praw, wynikający z kodeksu pracy. Podpisując umowę o pracę, zyskujesz m.in. prawo do urlopów (wypoczynkowego, rodzicielskiego oraz zdrowotnego), bezpłatny dostęp do niektórych usług medycznych, wypłacane w czasie choroby wynagrodzenie, a w przypadku utraty zdolności do wykonywania pracy- rentę. Tracąc pracę możesz ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych. W dalszej perspektywie- po wypracowaniu wymaganego stażu i zakończeniu kariery zawodowej- zostanie Ci przyznana emerytura.

Rodzaje umowy o pracę

Wyróżnia się cztery podstawowe typy umów o pracę: na okres próbny, na czas określony, na czas wykonywania określonej pracy oraz na czas nieokreślony.

1. Zawierając umowę na okres próbny, pracodawca ma szansę ocenić Twoją przydatność dla przedsiębiorstwa, a Ty zyskujesz możliwość zapoznania się z warunkami i zasadami panującymi w danym środowisku pracy. Taką umowę można podpisać tylko raz, na okres maksymalnie 3 miesięcy (pracodawca po tym okresie nie może zaproponować Ci drugiej umowy na okres próbny).

2. Umowa na czas określony oraz umowa na czas wykonania określonej pracy nie tyle służą ocenieniu przez pracodawcę Twojego potencjału (jak w przypadku umowy na okres próbny), co mają na celu nawiązanie stosunku pracy na określony z góry, odpowiadający obu stronom czas. Umowa na czas wykonania określonej pracy dotyczy zwykle prac dorywczych i sezonowych, gdzie ciężko jest oszacować precyzyjny termin ich ukończenia. Co istotne, umowę na czas określony możesz podpisać z tym samym pracodawcą dwukrotnie (chodzi o kolejno następujące po sobie umowy). Za trzecim razem, z mocy prawa umowa zostaje zawarta na czas nieokreślony.

3. Umowa o pracę na czas nieokreślony jest najbardziej pożądaną przez pracownika podstawą świadczenia pracy. Do jej zawarcia dochodzi wtedy, kiedy jasno ustalisz to z pracodawcą, ewentualnie- kiedy nie ma żadnych ustaleń wskazujących na zawarcie innego rodzaju umowy. Dzięki niej zyskujesz komfort zatrudnienia- jest bezterminowa, a jej wypowiedzenie wymaga kierowania się określonymi przepisami.

Umowy śmieciowe

Umowy cywilnoprawne, potocznie nazywane śmieciowymi, nie prowadzą do nawiązania pomiędzy Tobą a pracodawcą stosunku pracy, a co za tym idzie- nie są regulowane przez kodeks pracy. Zawiera się je na podstawie kodeksu cywilnego i- nie boję się tego napisać- pozwalają firmie na wyzyskiwanie pracowników za śmieszne pieniądze i bez dodatkowych świadczeń. W ramach umów cywilnoprawnych wyróżnia się: umowę zlecenie, umowę o dzieło oraz umowę agencyjną. Tę ostatnią pominąłem- skupiłem się na dwóch najpopularniejszych wśród pracodawców formach zatrudnienia (ewentualnych krytyków odsyłam do dowolnego serwisu z ogłoszeniami w celu prześledzenia dostępnych ofert pod kątem proponowanej formy zatrudnienia).

Umowa zlecenie, którą najczęściej pracodawcy oferują młodym ludziom, w świetle prawa zobowiązuje Cię do wykonania na rzecz zleceniodawcy określonego zadania lub czynności. Co ciekawe nie masz obowiązku podporządkowania się zleceniodawcy w toku pracy. Co więcej- możesz powierzyć wykonanie zadania osobie trzeciej (chyba, że zleceniodawca zawarł odpowiedni zapis w umowie, który tego zakazuje). Opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne jest na Twojej głowie (podobnie jak ubezpieczenie chorobowe). Ponosisz też połowę kosztów składki rentowej i emerytalnej (pozostałą połowę opłaca zleceniodawca). Dodatkowo, nie przysługują Ci uprawnienia pracownicze, jak np. prawo do urlopu wypoczynkowego, a firma, z którą się wiążesz, może zaproponować Ci wynagrodzenie niższe od płacy minimalnej.

Jeszcze gorzej sytuacja wygląda w przypadku umowy o dzieło. Tutaj chodzi nie o samo świadczenie pracy, ale o dostarczenie konkretnego dzieła zleceniodawcy, określony rezultat. Przy tego typu umowie nie masz obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, co jest tylko pozorną korzyścią. Umowa o dzieło- poza wynagrodzeniem (które tak, jak w przypadku umowy zlecenia może być niższe od płacy minimalnej) nie daje Ci nic. Zero świadczeń, praw do zasiłku czy renty i- co najważniejsze- nie wlicza się do ogólnego stażu pracy.

NIE umowom śmieciowym!

Polskie prawo gwarantuje ochronę pracownika. Jeśli świadczysz dla pracodawcy usługi pod jego kierownictwem, w określonym miejscu i czasie nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną. Co z tego, skoro przepis nie jest przestrzegany? Mając do wyboru walkę o ideały i swoje prawa albo zapewnienie podstawowych warunków do życia, zdecydowana większość (jeśli nie każdy) wybierze drugą opcję. Spotkałem się z opinią, że młodzi- zwłaszcza absolwenci- psują rynek pracy, godząc się na śmieciowe umowy i obniżając pułap wynagrodzeń dla bardziej doświadczonych pracowników. Moim zdaniem na zepsucie wskazuje raczej bezkarne oferowanie śmieciówek przez pracodawców i brak zdecydowanych ruchów, mających zaradzić problemowi. W ostatnim czasie jedynie Solidarność uruchomiła kampanię społeczną, zdecydowanie mówiąc nie 'zgodnemu z prawem wyzyskowi'. Przeczytać o inicjatywie oraz obejrzeć spot promocyjny możesz tutaj.

Przy opracowywaniu tekstu sięgnąłem po materiały Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie.