Czym jest jakość życia?

Jakość życia jest obecnie jednym z najgorętszych pojęć. Wszechobecny kryzys, kulejąca służba zdrowia i fatalna sytuacja społeczno- ekonomiczna sprawiają, że nie tylko słynny hodowca papryki zadaje pytanie: jak żyć? Powstają specjalistyczne czasopisma (Psychologia Jakości Życia wydawana przez Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej), organizowane są konferencje, a na uczelniach kształci się specjalistów (Psychologia wspierania jakości życia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim). Pytanie czy- poza niewątpliwym wkładem naukowym- efektem tych działań będą propozycje faktycznych zmian, prowadzących do wzrostu zadowolenia z życia wśród Polaków.

Na początek- trochę historii.

Na pytanie, co decyduje o satysfakcjonującym życiu jako pierwsi próbowali odpowiedzieć filozofowie. Dla niektórych szczęśliwe życie zależało od wewnętrznej równowagi (Hipokrates, nirwana w buddyzmie, yin i yang u myślicieli Dalekiego Wschodu), dla innych oznaczało życie pełne wyrzeczeń, podporządkowane wyższemu dobru (średniowieczna filozofia chrześcijańska). W każdym z tych ujęć znajdziesz rozważania nad czynnikami, wpływającymi na to, co dzisiaj nazywamy wysoką jakością życia oraz wskazówki jak ten upragniony stan osiągnąć.

W XX. wieku temat podchwycili badacze- przede wszystkim przedstawiciele nauk społecznych (psychologii i socjologii) oraz środowisko medyczne. Abraham Maslow opracował piramidę potrzeb, hierarchizując je od najprostszych (fizjologia) do tych złożonych (dążenie do samorealizacji), Światowa Organizacja Zdrowia utożsamiała jakość życia z efektem choroby i jej efektami dla pacjenta, nadal powstawały też opracowania filozoficzne (z pewnością kojarzysz hasło Mieć czy być?, zaczerpnięte ze słynnego eseju filozoficznego Ericha Fromma). To tylko wybrane przykłady. Koncepcji- jak to zwykle bywa- jest tyle, ilu było badaczy, podejść i dyscyplin naukowych, które reprezentowali. Poniżej przedstawiam kilka z nich.

Czym jest jakość życia?

Zacznijmy od wspomnianej już WHO, która jakość życia określa jako spostrzeganie przez jednostkę jej pozycji w życiu w kontekście kultury i systemów wartości w jakich żyje oraz w relacji do jej celów, oczekiwań, standardów i zainteresowań. WHO wyodrębia również sześć wymiarów jakości życia: fizyczny, psychologiczny, niezależność, relacje społeczne, środowisko oraz wymiar duchowy.

Wymiar fizyczny odnosi się do fizjologii człowieka i uwzględnia takie czynniki, jak: ból i dyskomfort, energia i zmęczenie, aktywność seksualna, sen i odpoczynek oraz funkcje sensoryczne.

Wymiar psychologiczny powiązany jest z psychiką i emocjami jednostki. Obejmuje: uczucia pozytywne, uczucia negatywne, procesy umysłowe, obraz ciała, a także samoocenę.

Na niezależność składają się: niezależność ruchowa, aktywność na co dzień, brak uzależnień, zdolnośc porozumiewania się i zdolność do pracy.

Funkcjonowanie pośród innych ludzi znajduje odzwierciedlenie w relacjach społecznych. WHO jako istotne wskazała tutaj: osobiste więzi, wsparcie społeczne oraz zachowania wspierające innych.

Środowisko domowe, wolność i bezpieczeństwo fizyczne, zadowolenie z pracy, zasoby finansowe, opieka zdrowotna i socjalna oraz możliwość wypoczynku składają się na środowisko.

Ostatni z wymiarów – duchowy - dotyczy przekonań osobistych, wartości oraz poglądów religijnych jednostki.

W przypadku nauk społecznych sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana. Trzebiatowski (2011) proponuje cztery podstawowe typy definicji. Wyróżnia: definicje egzystencjalne, odnoszące się do zadań definicje życiowe, ujęcie jakości życia w kategoriach potrzeb oraz definicje dokonujące rozróżnienia na obiektywny i subiektywny nurt jakości życia. O wybranych ujęciach psychologicznych będę pisać w przyszłości, dlatego teraz ograniczę się do ogólnej wzmianki, dotyczącej czwartej z zaproponowanych przez Trzebiatowskiego grup. W literaturze psychologicznej możesz natrafić na pojęcia jakości życia oraz poczucia jakości życia. Wbrew pozorom- różnią się od siebie i nie należy stosować ich zamiennie. Jakość życia dotyczy obiektywnych warunków, rzeczywistości, w której funkcjonuje jednostka. Poczucie jakości życia to subiektywne odniesienie się do tej rzeczywistości, bazujące ne emocjach i uczuciach.

Pomiar jakości życia

Gdyby zapytać przypadkowego przechodnia o to, jak określić jakość życia w danym kraju, ze sporym prawdopodobieństwem możesz spodziewać się odpowiedzi odsyłającej do PKB. Produkt Krajowy Brutto, podawany najczęściej w przeliczeniu na jednego mieszkańca , jest miernikiem dochodu narodowego i- niestety- przez wielu ludzi jest uważany za wskaźnik odzwierciedlający poziom życia w danym kraju. Nie uwzględnia natomiast innych niż ekonomiczne czynników, które wpływają na satysfakcję życiową (jak np. dostęp do pracy czy relacje z innymi ludźmi). Czy oznacza to, że dokładniejszy pomiar standardu życia jest niemożliwy? Niekoniecznie...

Brytyjski tygodnik The Economist zaproponował w 2005 roku Wskaźnik Jakości Życia (Quality of Life Index). Przy jego opracowywaniu, autorzy uwzględnili szerokie pojęcie, łącząc badania subiektywnej satysfakcji z życia oraz obiektywne czynniki jakości życia dla poszczególnych krajów. Wyróżniono dziewięć następujących czynników oraz ich parametrów:

1. sytuacja materialna- wskaźnik PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca
2. zdrowie- oczekiwana długość życia w latach
3. stabilność polityczna i bezpieczeństwo- ocena stabilności politycznej i bezpieczeństwa
4. życie rodzinne- wskaźnik rozwodów w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, wyrażony na 5-punktowej skali, gdzie: 1- najniższy wskaźnik rozwodów, 5- najwyższy
5. życie wspólnotowe- zmienna dwustanowa. Kraj otrzymuje 1- gdy ma wysoki wskaźnik uczęszczania do kościoła lub członkowstwa w związkach zawodowych, 0- w przeciwnym wypadku
6. klimat i geografia- rozróżnienie pomiędzy klimatem gorącym i zimnym na podstawie szerokości geograficznej
7. bezpieczeństwo zatrudnienia- wyrażone poprzez wysokość stopy bezrobocia
8. wolność polityczna- przeciętny wskaźnik praw obywatelskich i wolności politycznej wyrażony na 7-stopniowej skali, gdzie 1- całkowicie wolny, 7- bez wolności
9. równość płci- wyrażone w proporcjach przeciętnych zarobków kobiet i mężczyzn

W opublikowanym w 2005 roku rankingu Polska została sklasyfikowana na 48. miejscu, za takimi krajami jak: Panama, Sri Lanka, Malezja i Barbados. Spośród obecnych 27 państw członkowskich Unii Europejskiej, znalazły się za nami: Bułgaria (57.), Rumunia (58.), Litwa (63.), Łotwa (66.) oraz Estonia (68.). Podium stworzyły (od najniższego stopnia): Norwegia, Szwajcaria oraz Irlandia.

Co dalej?

Czy możemy z optymizmem spoglądać w przyszłość? Chciałbym wierzyć, że tak. Nie dlatego, że gorzej być już nie może. Owszem, mamy nie tylko prawo, ale i obowiązek oczekiwać od polityków działań zamiast nierealizowanych obietnic. Pomysłu na to, jak uzdrowić służbę zdrowia, zmniejszyć bezrobocie i poprawić sytuację ekonomiczną Polaków. Tyle tylko, że bardziej, niż w rząd wierzę w ludzi i zainicjowane przez nich zmiany. W powoli budzącą się wśród Polaków świadomość potrzeb i własnego potencjału. W aktywność, która pociągnie za sobą zmianę w myśleniu i stopniowy skok cywilizacyjny. Nikt inny, poza nami samymi, nie doprowadzi do tych zmian. Zacznijmy od siebie.

Przy pracach nad tekstem wsparłem się publikacjami: Jakość życia w perspektywie nauk społecznych i medycznych- systematyzacja ujęć definicyjnych Jakuba Trzebiatowskiego, Pojęcie jakości życia Agaty Aleksińskiej oraz danymi dostępnymi na stronie internetowej czasopisma The Economist.