Typy osobowości zawodowej według Johna Hollanda

'Czym chcę się zajmować? Jaka praca jest dla mnie najodpowiedniejsza?- tak postawione pytania dotyczą prawdopodobnie każdego z nas. To, jak połączyć zainteresowania klienta z jego predyspozycjami i w oparciu o nie zaplanować ścieżkę kariery jest jednym z najważniejszych (o ile nie najważniejszym) zadaniem doradcy zawodowego. Jedną z najpopularniejszych koncepcji odnoszących się do tej tematyki zaproponował amerykański psycholog John Holland. Dzisiejszy wpis jest kierowany do osób dopiero planujących swoją ścieżkę zawodową- przede wszystkim do uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych.

Lekarz czy adwokat, czyli o wybieraniu zawodów

John L. Holland

Teoria osobowości zawodowych Johna Hollanda jest jednym z najpopularniejszych pojęć w doradztwie zawodowym. Mimo, że powstała kilkadziesiąt lat temu, jej założenia nadal są aktualne. Koncepcja Hollanda znajduje zastosowanie przy planowaniu ścieżek kariery, między innymi dzięki odwołaniu do zainteresowań zawodowych. Holland uznał, że nasze zainteresowania i preferencje zawodowe (a więc silniejsza motywacja do wyboru określonych zawodów) są odzwierciedleniem naszej osobowości. Założył również, że zgodność cech naszej osobowości z cechami innych ludzi w miejscu pracy wpływa na satysfakcję zawodową, a osoby wykonujące podobne zadania w ramach tego samego zawodu mają podobne osobowości. Mówiąc prościej- ludzie różnią się między sobą. Dla jednych szczytem marzeń będzie kariera telewizyjna, blask reflektorów i światła kamer, drudzy wolą zawód informatyka i samodzielną pracę przy komputerze. Dla jeszcze innych interesująca będzie praca lekarza lub pielęgniarki i możliwość niesienia pomocy potrzebującym. Niezależnie od tego, czy wolisz działać samodzielnie, czy w grupie, karierę nauczycielki czy pilota myśliwca- będziesz szukać takiego miejsca pracy, które oprócz dostarczania pieniędzy pozwoli Ci zrealizować Twoje marzenia i potrzeby. Co więcej- rozglądając się wokół znajdziesz ludzi, którzy są do Ciebie podobni- wyznają te same wartości, mają zbliżone zainteresowania i podejmują podobne kroki na ścieżce kariery(jak np. wybór określonego profilu w szkole czy kierunku studiów).

Typy osobowości zawodowej

Koncepcja osobowości zawodowych jest również znana pod nazwą heksagonalnej teorii Hollanda. Brzmi strasznie, prawda? Nazwa tylko z pozoru jest skomplikowana- heksagon to inaczej sześciokąt. Holland wyróżnił sześć typów osobowości zawodowej, a sześciokąt posłużył mu do graficznej prezentacji swojego pomysłu. Każdy z wierzchołków odpowiada jednemu z typów zawodowych. Są to: typ realistyczny, badawczy, artystyczny, społeczny, przedsiębiorczy i konwencjonalny. Ich układ przedstawiono na rysunku poniżej:

Typy osobowości zawodowej wg Hollanda- model heksagonalny

Typ realistyczny

Osoby reprezentujące ten typ osobowości zawodowej mają predyspozycje techniczne i manualne- dobrze radzą sobie w pracy z maszynami, narzędziami oraz zajęciami wymagającymi wysiłku fizycznego. Trudności sprawiają im natomiast zajęcia wymagające dużej liczby kontaktów z innymi ludźmi i umiejętności społecznych. To osoby praktyczne, wytrwałe i rzeczowe. Przykładowymi zawodami, które wybierają przedstawiciele typu realistycznego są: mechanik, elektryk, rolnik, ogrodnik oraz stolarz.

Typ badawczy

Typ badawczy obejmuje te osoby, które starają się zrozumieć otaczający je świat, stawiają pytania o zachodzące w nim mechanizmy i lubią analizować otoczenie. Wiedza i nauka mają dla nich dużą wartość, są dociekliwe i racjonalne. Nieco słabiej radzą sobie z wywieraniem wpływu na ludzi, przekonywaniem innych osób czy rolą lidera w grupie. Są to osoby inteligentne i dokładne. Typowe zawody: chemik, meteorolog, archeolog, statystyk, farmaceuta i matematyk.

Typ artystyczny

Do tego typu należą wszyscy ci, którzy dobrze czują się w otoczeniu sztuki, lubią tworzyć nowe rzeczy i rozwijać pomysły. Takie osoby cenią kreatywność, świetnie odnajdują się w niecodziennych sytuacjach, problemy rozwiązują poprzez tworzenie, natomiast trudności sprawiają im zajęcia biurowe i wymagające dobrej organizacji czasu. To osoby wrażliwe, otwarte na otoczenie i unikające rutyny. Przykładowe zawody: scenarzysta, fotograf, projektant mody,kompozytor, reżyser, dekorator wnętrz, aktor oraz architekt.

Typ społeczny

To typ reprezentowany przez osoby lubiące pracę z innymi ludźmi, empatyczne i posiadające zdolności komunikacyjne. Ważne są dla nich relacje z otoczeniem, poczucie sprawiedliwości i troska o dobro innych osób. Przedstawiciele tego typu unikają czynności manualnych i technicznych, ciężko im odnaleźć się w zadaniach wymagających wysiłku fizycznego. Są to osoby przyjacielskie, pomocne i chętne do współpracy. Typowe zawody: lekarz, nauczyciel, ksiądz, pielęgniarka, stewardessa, ratownik i psycholog.

Typ przedsiębiorczy

Typ przedsiębiorczy jest reprezentowany przez osoby lubiące pracę z innymi ludźmi. W przeciwieństwie do typu społecznego chodzi tu jednak nie tyle o niesienie pomocy, co wywieranie wpływu, władzę i odnoszenie korzyści (dla siebie, firmy, lub i jedno, i drugie). Osoby te cenią wpływy, zysk, są nastawione na sukces, charakteryzują się pewnością siebie i mają zdolności przywódcze. Słabiej radzą sobie natomiast ze skomplikowanymi zagadnieniami naukowymi. Przykładowe zawody to: adwokat, akwizytor, makler, przedstawiciel handlowy i agent ubezpieczeniowy.

Typ konwencjonalny

Do ostatniego z typów, konwencjonalnego, zaliczają się osoby lubiące pracę z danymi, ich porządkowaniem oraz zajęcia wymagające stosowania określonych reguł i postępowania zgodnego z procedurami. Są dobrze zorganizowane, dokładne i przejawiają zdolności urzędnicze. Trudności sprawiają im zadania wymagające nieszablonowych rozwiązań i kreatywności. Przykładowe zawody: archiwista, urzędnik biurowy, edytor, księgowy, rzeczoznawca i kasjer.

Który typ jest najlepszy?

Nie można tego ocenić- odnosząc sytuację do wakacyjnych wyjazdów- jedna osoba wybierze wypad w góry, druga nad morze, trzecia nad jezioro, ktoś będzie szukał odpoczynku na wsi, a dla pewnej grupy osób najlepszą formą spędzania czasu będzie zwiedzanie miejskiej starówki. Podobnie z osobowościami zawodowymi, które różnią się między sobą, bo różnią się nasze zainteresowania, możliwości i pomysły na wymarzoną pracę. Co ciekawe- zdaniem Hollanda człowiek posiada cechy każdego z sześciu wymienionych typów. Niektóre są po prostu silniejsze od innych i to właśnie one określają nasz dominujący typ.

Różne typy pasują do różnych środowisk zawodowych. Holland wyróżnił sześć takich środowisk. Ich nazwy odpowiadają typom i tak: osoba reprezentująca artystyczny typ osobowości zawodowej najlepiej sprawdzi się w środowisku artystycznym, typ badawczy- w badawczym itd. Takie dopasowanie typów do środowisk będzie miało wpływ na satysfakcję z pracy i osiągane wyniki.

Jak określić, do którego typu się zaliczam?

Zwykle wystarczą przeczucia- nikt nie zna Ciebie lepiej niż Ty. Jesteś ekspertem od swoich marzeń, zainteresowań oraz planów i najprawdopodobniej czytając powyższe opisy któryś z typów wydał Ci się szczególnie bliski, w jakimś stopniu odzwierciedlał Ciebie. Jeśli jednak zamiast opierać się na przeczuciach, szukasz precyzyjnych informacji- możesz skorzystać ze specjalistycznych narzędzi. Zapytaj w najbliższej poradni psychologiczno-pedagogicznej (lub w biurze doradcy zawodowego- znajdziesz je w najbliższym Urzędzie Pracy) o zestaw do samooceny (ZdS) lub Kwestionariusz Preferencji Zawodowych (KPZ). Dzięki nim określisz obszar zawodowy, który najbardziej odpowiada Twoim umiejętnościom i zainteresowaniom.

Przy pracach nad tekstem sięgnąłem po liczne publikacje autorstwa dr Anny Paszkowskiej- Rogacz z Uniwersytetu Łódzkiego oraz opracowany przez dr Grzegorza Wiącka z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego program przygotowania do wykonywania pracy zawodowej przez młodzież z niepełnosprawnością.